Δέσμευση της οικογένειας

Η εφαρμογή του ΕΠ-ΠΘΣ σε περιβάλλοντα ΑΦΠΠΗ απαιτεί τη συμμετοχή των γονέων ως μέρος της εκπαιδευτικής ομάδας 

Βασικά σημεία: Η κοινωνικοσυναισθηματική μάθηση των παιδιών και η πρόληψη των προκλητικών συμπεριφορών μπορούν να βελτιστοποιηθούν μέσω θετικών συμπράξεων οικογένειας-σχολείου. Οι γονείς επηρεάζουν σημαντικά την ανάπτυξη του παιδιού και οι γνώσεις τους κατά τη διάρκεια της εφαρμογής στο ΕΠ-ΠΘΣ (PW-PBS) επιτρέπουν προσαρμοσμένες προσεγγίσεις για την κάλυψη των αναγκών κάθε παιδιού. Η συνεργασία με τις οικογένειες σε όλες τις βαθμίδες της παρέμβασης έχει κεντρικό ρόλο στο ΕΠ-ΠΘΣ, εξασφαλίζοντας τη συνέχεια και τη συνέπεια σε όλα τα πλαίσια. Οι επαγγελματίες καλούνται να καλλιεργήσουν δεξιότητες που συμβάλλουν στην ενίσχυση της εμπλοκής της οικογένειας και στη δημιουργία γνήσιων θετικών συνεργασιών.  Οι συνεργατικές προσπάθειες μεταξύ γονέων και επαγγελματιών δημιουργούν μια ολιστική προσέγγιση για την πρόληψη των κοινωνικοσυναισθηματικών προκλήσεων και την προώθηση της κοινωνικοσυναισθηματικής μάθησης. Επιπλέον, παρέχοντας στους γονείς εκπαίδευση, επιμόρφωση και πόρους για το ΕΠ-ΠΘΣ, μπορούν να ενισχυθούν οι συνέργειες οικογένειας-σχολείου, προωθώντας συνεπείς, θετικές προσεγγίσεις που ωφελούν την ανάπτυξη των παιδιών και ενδυναμώνουν τις οικογένειες ως μέρος της εκπαιδευτικής ομάδας. 

Αναμένεται ότι ο αντίκτυπος της προσέγγισης ΕΠ-ΠΘΣ μπορεί να αυξηθεί με τη θετική συμμετοχή των γονέων και με την ανάπτυξη της ικανότητας του προσωπικού προσχολικής εκπαίδευσης να δημιουργεί επιτυχημένες συνεργασίες, οι οποίες αντικατοπτρίζουν την υψηλής ποιότητας προσχολική εκπαίδευση. Ως εκ τούτου, οι εκπαιδευτικοί φορείς θα πρέπει να στηρίξουν μια κουλτούρα συμμετοχής με την ανάπτυξη πολιτικών που σχετίζονται με τη συμμετοχή και τη δέσμευση της οικογένειας, οι οποίες είναι πλήρως ενσωματωμένες στο εκπαιδευτικό σύστημα και προωθούν την πολιτισμική ευαισθησία και τη συμμετοχικότητα. Αυτό θα συμβάλει στην ανάπτυξη θετικών στάσεων που ευνοούν τη συμμετοχή στην ΑΦΠΠΗ.

Απόψεις των επαγγελματιών ΑΦΠΠΗ και των εκπαιδευτικών φορέων όπως προέκυψαν από τα αποτελέσματα του έργου PBS-ECEC

“Νομίζω ότι ο καλύτερος τρόπος για να προχωρήσουμε θα ήταν αν (…) μπορούσε να καθιερωθεί ένα είδος καθοδήγησης. Γιατί αυτό είναι το πιο δύσκολο κομμάτι. Όταν κάνω πρώιμη παρέμβαση στις προσχολικές δομές, το πιο δύσκολο κομμάτι είναι να πείσω τους γονείς, τους παιδαγωγούς και τους διευθυντές να λειτουργήσουν, κατά κάποιο τρόπο με τον ίδιο τρόπο. Αυτό είναι μια πρόκληση. Έτσι, νομίζω ότι χρειάζεται ένα άτομο για να συγκεντρώσει αυτούς τους ανθρώπους, αν αυτός είναι ο σωστός τρόπος να το πω, ένα μόνο σημείο επαφής”. (L., Ιρλανδία)

“Οι γονείς ενημερώνονται συνεχώς για όλες τις πτυχές. Κατά τη διάρκεια της εφαρμογής του ΕΠ-ΠΘΣ, ενημερώθηκαν για τις εκπαιδευτικές πρακτικές και κατανόησαν τις προθέσεις πίσω από αυτές. Ζητήθηκε επίσης η συμβολή των γονέων. (…) Χρησιμοποιούμε μια πλατφόρμα

για να μοιραζόμαστε με τους γονείς όλες τις δραστηριότητες που πραγματοποιούνται στο σχολείο”. (Μ., Πορτογαλία)

“Νομίζω ότι το σχολείο πρέπει να σκεφτεί πώς θα προωθήσει τη συμμετοχή τους. Αν ορισμένες οικογένειες συνήθως απολαμβάνουν τη συμμετοχή, άλλες δεν αισθάνονται άνετα, συχνά αποφεύγουν αυτή τη συμμετοχή. Απαιτείται διαφοροποίηση”. (Γ., Πορτογαλία)

“Πρόκειται για μια πολύτιμη συμβολή και μία από τις πιο δύσκολες στην εφαρμογή της, επειδή κατά κάποιο τρόπο δεν εμπίπτει στη δικαιοδοσία του σχολείου. Συνήθως, οι γονείς που συμμετέχουν σε επιμόρφωση και προγράμματα είναι εκείνοι που ήδη ενδιαφέρονται να κάνουν μια αλλαγή. Απαιτείται μεγάλη προσπάθεια για να εφαρμοστεί στην πράξη”. (Χ., Κύπρος)

Τι μπορεί να κάνει την διαφορά στο μέλλον;

Στρατηγική: Ανάπτυξη της ικανότητας της ομάδας των προσχολικών δομών για θετικές και αποτελεσματικές οικογενειακές συνεργασίες 

Δράσεις 

• Επενδύστε στη συνεχή επαγγελματική κατάρτιση των επαγγελματιών ΑΘΠΠΗ για την οικοδόμηση συνεργασιών με τις οικογένειες.
• Δημιουργήστε ένα σύστημα με οργανωτικές προϋποθέσεις (πόροι, υποδομές και διαδικασίες) για την οικοδόμηση, ενίσχυση και διατήρηση της ικανότητας μιας ομάδας για συμπράξεις.
• Δημιουργήστε ανοικτούς, ευέλικτους και προσβάσιμους διαύλους επικοινωνίας για τις οικογένειες και το προσωπικό που διευκολύνουν το διάλογο (π.χ. εικονικές συναντήσεις και βραδινές κοινωνικές εκδηλώσεις). Για παράδειγμα, οι ομάδες ΑΦΠΠΗ θα πρέπει να εφοδιάζονται με πόρους και υλικό, συμπεριλαμβανομένων πολύγλωσσων εργαλείων επικοινωνίας, ενημερωτικών φυλλαδίων και διαδραστικών πλατφορμών/εφαρμογών που ενημερώνουν τις οικογένειες για την πρόοδο των παιδιών τους, τις επερχόμενες δραστηριότητες και τους τρόπους συμμετοχής στην εκπαίδευση των παιδιών τους.
• Προώθηση της συνεργασίας μεταξύ του σπιτιού και των σχολείων για να βοηθηθούν οι οικογένειες να δημιουργήσουν ένα υποστηρικτικό οικογενειακό μαθησιακό περιβάλλον. Δημιουργία ενός θετικού και μη επικριτικού περιβάλλοντος όπου οι γονείς αισθάνονται άνετα να μοιράζονται τις απόψεις και τις ανησυχίες τους και αναγνωρίζονται οι προσπάθειές τους για την προώθηση του ΕΠ-ΠΘΣ στο σπίτι.
• Καθορίστε με σαφήνεια τους ρόλους όλων των ενδιαφερομένων και εξετάστε το ενδεχόμενο να ανοίξετε νέους ρόλους για τους γονείς (π.χ. υποστηρικτές, οργανωτές).
• Προσφέρετε κίνητρα και προγράμματα αναγνώρισης για τις προσχολικές δομές που επιδεικνύουν υποδειγματικές πρακτικές εμπλοκής της οικογένειας- η αναγνώριση και ο εορτασμός των επιτυχημένων οικογενειακών συνεργασιών μπορεί να παρακινήσει άλλες δομές να βελτιώσουν την προσέγγισή τους.
• Διαφοροποίηση των στρατηγικών για την εμπλοκή των οικογενειών και την υποστήριξη πρωτοβουλιών που είναι χωρίς αποκλεισμούς και λαμβάνουν υπόψη τις διαφορετικές και μοναδικές ανάγκες και συνθήκες των οικογενειών, όπως εκείνες με ειδικές ανάγκες που προέρχονται από οικογένειες με χαμηλό εισόδημα ή/και διαφορετικές κουλτούρες.

Στρατηγική: Παροχή υπηρεσιών, δραστηριοτήτων και πόρων που διευκολύνουν και υποστηρίζουν την εμπλοκή της οικογένειας καθ’ όλη τη διάρκεια της εφαρμογής του ΕΠ-ΠΘΣ 

Δράσεις

• Επενδύστε σε μια πιο συστημική προσέγγιση που προωθεί τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων. Συμμετοχή των συλλόγων γονέων και συνεργασία με κοινοτικές οργανώσεις και τοπικούς φορείς για τη δημιουργία ισχυρών δικτύων υποστήριξης των οικογενειών.
• Ανάπτυξη πολιτικών που παρέχουν καθοδήγηση σχετικά με τη συμμετοχή και την εμπλοκή της οικογένειας πλήρως ενσωματωμένη στο σχολικό σύστημα. Οι πολιτικές αυτές θα πρέπει να προωθούν την πολιτισμική ευαισθησία και τη συμμετοχικότητα σε όλες τις πτυχές της ΑΦΠΠΗ, αναγνωρίζοντας το διαφορετικό υπόβαθρο και τις εμπειρίες των οικογενειών.
• Διαθέστε επαρκή χρηματοδότηση και πόρους για την αποτελεσματική εφαρμογή των δράσεων αυτών, δίνοντας προτεραιότητα στις πρωτοβουλίες για τη συμμετοχή της οικογένειας στα συστήματα και τις δομές της ΑΦΠΠΗ.
• Επενδύστε σε ερευνητικές πρωτοβουλίες που διερευνούν αποτελεσματικές πρακτικές εμπλοκής της οικογένειας και αξιολογούν τον αντίκτυπό τους στην ανάπτυξη των παιδιών- για παράδειγμα, διεξάγετε έρευνες για τους γονείς προκειμένου να συγκεντρώσετε σχόλια σχετικά με την αποτελεσματικότητα του ΕΠ-ΠΘΣ και να εντοπίσετε τομείς για βελτίωση.
• Ανάπτυξη ολοκληρωμένων διαδικτυακών εκπαιδευτικών πλατφορμών όπου οι γονείς θα μπορούν να έχουν πρόσβαση σε εκπαιδευτικές ενότητες, βίντεο και πόρους του ΕΠ-ΠΘΣ, ενώ παράλληλα θα παρέχεται και άλλο χρήσιμο υλικό και εργαστήρια για την υποστήριξη της συμμετοχής των γονέων στην εκπαίδευση των παιδιών τους. Επιπλέον, η ανάπτυξη και διανομή εγχειριδίων ή φυλλαδίων για γονείς που περιγράφουν τις έννοιες, τις προσεγγίσεις και τους πόρους του ΕΠ-ΠΘΣ για την πρακτική εφαρμογή του ΕΠ-ΠΘΣ στις καθημερινές αλληλεπιδράσεις τους με τα παιδιά τους.
• Δημιουργία ομάδων υποστήριξης γονέων με επίκεντρο το ΕΠ-ΠΘΣ, όπου οι γονείς μπορούν να ανταλλάσσουν εμπειρίες, να ζητούν συμβουλές και να μαθαίνουν ο ένας από τον άλλον, συμβάλλοντας στη δημιουργία θετικών πεποιθήσεων, στάσεων και ικανοτήτων που ευνοούν τη γονική συμμετοχή και ένταξη.
• Δημιουργήστε ευκαιρίες για την ενεργό συμμετοχή των οικογενειών (π.χ. προγράμματα ενδυνάμωσης, εργαστήρια, διαδικασίες λήψης αποφάσεων). Επιπλέον, προσλάβετε και προετοιμάστε αντιπροσώπους γονέων που έχουν εμπειρία στο ΕΠ-ΠΘΣ – οι αντιπρόσωποι μπορούν να μοιραστούν τις ιστορίες επιτυχίας τους και να ενθαρρύνουν άλλους γονείς να συμμετάσχουν.
• Δημιουργία ομάδων συνεργασίας για την αποτελεσματική υποστήριξη μεμονωμένων παιδιών με ειδικές συμπεριφορικές και κοινωνικοσυναισθηματικές ανάγκες και συμμετοχή των οικογενειών σε όλα τα στάδια.

Ποια είναι τα αναμενόμενα οφέλη και ο αντίκτυπος;

1. Οι γονείς και οι επαγγελματίες μπορούν να δημιουργήσουν μια συνεργατική σύμπραξη που ωφελεί την κοινωνικοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Η σύμπραξη αυτή δημιουργεί ένα περιβάλλον φροντίδας για την ευημερία των παιδιών και μια δια βίου πορεία προς την επιτυχία. Οι αποτελεσματικές συνεργασίες οικογένειας-σχολείου λειτουργούν αμφίδρομα: Οι προσχολικές δομές και οι γονείς μπορούν να μοιραστούν πολύτιμους πόρους, πληροφορίες και στρατηγικές.
2. Η ενεργός συμμετοχή των γονέων είναι απαραίτητη για την υποστήριξη και την προώθηση της κοινωνικοσυναισθηματικής ανάπτυξης των παιδιών, καθώς η καθοδήγησή τους, η θετική διαμόρφωση ρόλων και η συναισθηματική τους υποστήριξη δημιουργούν ένα περιβάλλον που βοηθά τα παιδιά να πλοηγηθούν στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, να αναπτύξουν ανθεκτικότητα και να οικοδομήσουν βασικές δεξιότητες ζωής.
3. Η ανάπτυξη των παιδιών επωφελείται από την ενίσχυση των συντονισμένων εισροών της οικογένειας και των δομών προσχολικής αγωγής – η ικανότητα δημιουργίας ενός μαθησιακού περιβάλλοντος χωρίς αποκλεισμούς στις προσχολικές δομές μπορεί να αυξηθεί σημαντικά και οι γονείς μπορούν να συμπληρώσουν (στο σπίτι ή σε άλλα κοινωνικά πλαίσια) τις προσπάθειες που καταβάλλουν τα σχολεία για την εφαρμογή του ΕΠ-ΠΘΣ και την προώθηση της κοινωνικοσυναισθηματικής μάθησης.
4. Οι προσχολικές ομάδες μπορούν να αναπτύξουν την ικανότητά τους για αποτελεσματικές οικογενειακές συνεργασίες, οδηγώντας σε βελτιωμένα αποτελέσματα για τα παιδιά, ενισχυμένη συμμετοχή των γονέων και ισχυρή εφαρμογή του ΕΠ-ΠΘΣ. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα (α) ισχυρότερες σχέσεις μεταξύ των σχολείων και των οικογενειών, γεγονός που ενισχύει τη συνέπεια της εφαρμογής του ΕΠ-ΠΘΣ σε όλα τα περιβάλλοντα- (β) καλύτερη υποστήριξη και κατανόηση από τους γονείς της κοινωνικοσυναισθηματικής ανάπτυξης και άλλων εκπαιδευτικών διαδικασιών και πόρων, επιτρέποντας τη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων σχετικά με την εκπαίδευση του παιδιού τους- (γ) προσαρμοσμένες πρωτοβουλίες ΕΠ-ΠΘΣ που ανταποκρίνονται καλύτερα στις ανάγκες των παιδιών/οικογενειών- και (δ) την ανάπτυξη μιας ομάδας ενημερωμένων και αφοσιωμένων γονέων, συμβάλλοντας σε ένα θετικό σχολικό κλίμα που δίνει έμφαση στη συνεργασία.

Προτεινόμενες πρακτικές

Εφαρμογή ημερολογίου

Σε ένα νηπιαγωγείο στην Πορτογαλία, καθιερώθηκε μια αποτελεσματική στρατηγική επικοινωνίας με τις οικογένειες με τη χρήση της εφαρμογής ημερολογίου, με αποτέλεσμα την αποτελεσματικότητα της επικοινωνίας και την ικανοποίηση των γονέων. Η εφαρμογή αυτή χρησιμοποιείται από τους γονείς και τους επαγγελματίες ως αμφίδρομο εργαλείο επικοινωνίας για την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με τη συμπεριφορά και την ευημερία του παιδιού, τις δραστηριότητες στις οποίες συμμετέχει το παιδί, την ανταλλαγή πρακτικών και στρατηγικών που μπορούν να αναπαραχθούν στο σπίτι, καθώς και προγραμμάτων και δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται στο σχολείο, μεταξύ άλλων. Η ηγετική ομάδα χρησιμοποιεί αυτό το εργαλείο ως βάση για τη συμμετοχή των γονέων στην εφαρμογή του ΕΠ-ΠΘΣ (π.χ. ανταλλαγή επιθυμητών συμπεριφορών και δραστηριοτήτων που εφαρμόζονται για τη διδασκαλία συγκεκριμένων κοινωνικοσυναισθηματικών δεξιοτήτων).  Οι επαγγελματίες πρέπει να καθοδηγήσουν και να ενθαρρύνουν τους γονείς να θεσπίσουν σαφείς προσδοκίες και κανόνες για θετικές συμπεριφορές στο σπίτι. Η συνοχή μεταξύ των πρακτικών στο πλαίσιο της ΑΦΠΠΗ και του σπιτιού βοηθά τα παιδιά να κατανοήσουν τις προσδοκίες συμπεριφοράς σε διαφορετικά περιβάλλοντα.

Καφές με τους γονείς 

Η μηνιαία δραστηριότητα “Καφές με τους γονείς” αναπτύχθηκε σε ένα νηπιαγωγείο στην Πορτογαλία, η οποία βοήθησε στην εφαρμογή της προσέγγισης ΕΠ-ΠΘΣ. Η ηγετική ομάδα αυτού του σχολείου ρωτά τους γονείς για τα θέματα που προτιμούν σχετικά με την εκπαίδευση και τη φροντίδα στην πρώιμη παιδική ηλικία, τα οποία χρησιμεύουν ως μοτίβο για τη μηνιαία συγκέντρωση του προσωπικού/εκπαιδευτικών και των γονέων (μερικές φορές με έναν καλεσμένο που μπορεί να είναι ειδικός σε έναν συγκεκριμένο τομέα). Οισυγκεντρώσειςαυτέςεπικεντρώνονταισεένασυγκεκριμένοθέμα που μπορεί να σχετίζεται με την κοινωνικοσυναισθηματική μάθηση, την υγεία και τη συμπεριφορά των παιδιών, τις παιδαγωγικές πρακτικές/προγράμματα που εφαρμόζονται στο σχολείο, μεταξύ άλλων. Αυτές οι στιγμές βοηθούν τους συμμετέχοντες να μοιραστούν σχετικές πληροφορίες, να οικοδομήσουν την αίσθηση του ανήκειν και της κοινότητας, να ενδυναμώσουν τις οικογένειες ώστε να παρέχουν καλύτερη φροντίδα και να ενημερώσουν τις παιδαγωγικές στρατηγικές και τις επιλογές των επαγγελματιών. Επιπλέον, η δραστηριότητα αυτή βοηθά την ηγεσία/το προσωπικό να εμπλέξει τους γονείς και να ευθυγραμμίσει τη γονική συμπεριφορά με τις πρακτικές του ΕΠ-ΠΘΣ. Αυτό είναι πολύ χρήσιμο για την υποστήριξη των γονέων, για παράδειγμα, στην επίδειξη θετικών κοινωνικών και συναισθηματικών συμπεριφορών, στην ενθάρρυνση της ανοιχτής επικοινωνίας, στην ανάπτυξη δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων για τον χειρισμό δύσκολων καταστάσεων, στην εστίαση στην εποικοδομητική ανατροφοδότηση της συμπεριφοράς των παιδιών τους και στη χρήση θετικής γλώσσας, αποφεύγοντας τη χρήση αρνητικών χαρακτηρισμών ή τιμωρητικών εκφράσεων κατά την αντιμετώπιση θεμάτων συμπεριφοράς. 

Υποστηρικτικά στοιχεία και πόροι

Βασικοί πόροι

Αξιολόγηση αναγκών σε τέσσερις χώρες 

Krousorati, K., Grammatikopoulos, V., Agathokleous, A., Michaelidou, V., Szproch, A., O’Brien, M., Barros, S., Araújo, S., Santos, M., & Sousa, M. (2023). PBS–ECEC transnational consolidated report: Research findings for developing the guide on Positive Behaviour Support in early childhood

education and care.  https://PBS–ECEC.eu/wp–content/uploads/documents/PBS–ECEC_NeedsAssessment_Consolidated_report_EN.pdf   

Οδηγός για τη χρήση του PW-PBS στο ECEC

Krousorati, K., Grammatikopoulos, V., Agathokleous, A., Michaelidou, V., Szproch, A., O’Brien, M., Araújo, S., Santos, M., Sousa, M., & Barros, S. (2023). PBS–ECEC guide on Positive Behaviour Support in early childhood and care in European countries. https://PBS–ECEC.eu/wp–content/uploads/outputs/PBS–ECEC_Guide_EN.pdf

Διαδικτυακές ενότητες PBS-ECEC

PBS–ECEC Consortium (n.d.). Implementing Positive Behaviour Support in early childhood education and care [MOOC]. https://PBS–ECEC.ese.ipp.pt/login/index.php

Μελέτη εκτίμησης επιπτώσεων & συστάσεις

Szproch, A., O’Brien, M., Araújo, A., Santos, M., Oliveira, V., Barros, S., Otero-Mayer, A., Michaelidou, V., Agathokleous, A., Krousorati, K., & Grammatikopoulos, V. (2023). Report of the PBS–ECEC impact assessment study and practice recommendations. Result 3: Transnational Report.  https://PBS– ECEC.eu/wp–content/uploads/2023/10/PBS–ECEC_R3_Consolidated–Report–Final.pdf  

Πρόσθετοι πόροι

Center on Positive Behavioral Interventions & Supports (PBIS) (n.d.). Family.

https://www.pbis.org/topics/family

European Commission (2014). Proposal for key principles of a quality framework for early childhood education and care. Report of the working group on early childhood education and care under the auspices of the European Commission. European Commission. https://www.value–ecec.eu/wpcontent/uploads/2019/11/ecec–quality–framework_en.pdf     

Foster, M. A., Lambert, R., Abbott-Shim, M., McCarty, F., & Franze, S. (2005). A model of home learning environment and social risk factors in relation to children’s emergent literacy and social outcomes. Early childhood research quarterly, 20(1), 13-36.

https://doi.org/10.1016/j.ecresq.2005.01.006   

Gopalan, G., Goldstein, L., Klingenstein, K., Sicher, C., Blake, C., & McKay, M. M. (2010). Engaging families into child mental health treatment: Updates and special considerations. Journal of the Canadian Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 19(3), 182.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2938751/pdf/ccap19_3p182.pdf

Hall, J., Sammons, P., Smees, R., Sylva, K., Evangelou, M., Goff, J., Smith, T. & Smith, G. (2019). Relationships between families’ use of Sure Start Children’s Centres, changes in home learning environments, and preschool behavioural disorders. Oxford Review of Education, 45(3), 367-389.

https://doi.org/10.1080/03054985.2018.1551195   

Kernan, M. (2012). Parental Involvement in Early Learning: A review of research, policy and good practice. International Child Development Initiatives.  https://efc.issuelab.org/resources/15860/15860.pdf   

McKay, M. M., & Bannon Jr, W. M. (2004). Engaging families in child mental health services. Child and Adolescent Psychiatric Clinics, 13(4), 905-921. https://doi.org/10.1016/j.chc.2004.04.001     

National Center for Pyramid Model Innovations (n.d.). Program-Wide Implementation.

https://challengingbehavior.org/implementation/program–wide/components/     

Pugh, G. (2010). Principles for engaging with families: A framework for local authorities and national organisations to evaluate and improve engagement with families. NCB.    

Rose, E., Lehrl, S., Ebert, S., & Weinert, S. (2018). Long-term relations between children’s language, the home literacy environment, and socioemotional development from ages 3 to 8. Early Education and Development, 29(3), 342-356. https://doi.org/10.1080/10409289.2017.1409096     

Silva, I. L., Lourdes, L. M., & Rosa, M. M. (2016.)  Orientações Curriculares para a Educação PréEscolar. [Curricular Guidelines for Preschool Education] Ministério da Educação/Direção-Geral da Educação (DGE). http://www.dge.mec.pt/ocepe/index.php/node/66     

Skoog-Hoffman, A., Coleman, B., Nwafor, E., Lozada, F., Olivo-Castro, S. & Jagers, R. (2023, January).

Building authentic school-family partnerships through the lens of social and emotional learning. CASEL.  https://casel.org/sel–innovations–1/?view=true   

Valley PBS (2011, April 26). 0 to 5 in 30 Minutes! – Parent Involvement. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=qjl1dVBbJNU    

Wysłowska, O. (2020, September 23). Effective cooperation with families – how to prepare the “ground” for it?. Early Years Blog. http://earlyyearsblog.eu/effective–cooperation–with–families–how–toprepare–the–ground–for–it/