Εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς

Προώθηση μιας προσέγγισης χωρίς αποκλεισμούς με βάση ένα πολυεπίπεδο σύστημα υποστήριξης σε διάφορα επίπεδα (δομής, τοπικό, εθνικό)

Βασικά σημεία: Κάθε σχολείο θα πρέπει να αντιμετωπίζει τις διαφορετικές ανάγκες όλων των παιδιών με θετική προσέγγιση, η οποία να περιλαμβάνει πολλαπλές αναπτυξιακές διαστάσεις (π.χ. γνωστικές, ψυχοκινητικές και κοινωνικο-συναισθηματικές). Αυτό οδηγεί στην εφαρμογή ενός πολυεπίπεδου συστήματος υποστήριξης σε επίπεδο δομής και τη μετάβαση από μια διορθωτική σε μια προληπτική προσέγγιση. Τα εκπαιδευτικά συστήματα χωρίς αποκλεισμούς υποστηρίζουν όλα τα παιδιά ανεξάρτητα από τις ικανότητες ή το υπόβαθρο τους, προωθώντας τη συμμετοχή, καλλιεργώντας προσβάσιμα μαθησιακά περιβάλλοντα και παρέχοντας τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την επιτυχία. Ένα πολυεπίπεδο σύστημα υποστήριξης προωθεί περιβάλλοντα χωρίς αποκλεισμούς, οργανώνοντας κατάλληλα την υποστήριξη που θα δοθεί στο κάθε παιδί. Αυτό περιλαμβάνει ένα πρώτο-καθολικό επίπεδο στήριξης, που απευθύνεται σε όλα τα παιδιά, ένα δεύτερο-ενισχυτικό επίπεδο στήριξης που συμπληρώνει το προηγούμενο, για αριθμό παιδιών τα οποία δεν ανταποκρίνονται στο πρώτο επίπεδο, και ένα τρίτο-πρόσθετο επίπεδο στήριξης για παιδιά με σημαντικές και επίμονες δυσκολίες ή ανεπιθύμητες συμπεριφορές που απαιτούν εξατομικευμένη παρέμβαση. Το σύστημα αυτό μπορεί να νομοθετηθεί σε εθνικό επίπεδο, να προωθηθεί από τους τοπικούς φορείς χάραξης πολιτικής ή/και να εφαρμοστεί σε επίπεδο δομής ΑΦΠΠΗ.  

Το ΕΠ-ΠΘΣ (PW-PBS) υιοθετεί ένα πολυεπίπεδο πλαίσιο συστήματος υποστήριξης για την προώθηση της κοινωνικοσυναισθηματικής ανάπτυξης των παιδιών, την καθιέρωση θετικής κουλτούρας και τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος χωρίς αποκλεισμούς. Το μοντέλο της πυραμίδας είναι ένα καθιερωμένο παράδειγμα του συστήματος ΕΠ-ΠΘΣ στην ΑΦΠΠΗ (βλ. τα βασικά αποτελέσματα του PBS–ECEC). Οι δομές ΑΦΠΠΗ που εφαρμόζουν το ΕΠ-ΠΘΣ καθιερώνουν διαδικασίες αξιολόγησης και συλλογής δεδομένων που εστιάζουν στη συμπεριφορά των παιδιών και στις κοινωνικοσυναισθηματικές ικανότητες για τη στήριξη και προώθηση αποφάσεων στη βάση δεδομένων. Προωθούν επίσης συνεργασίες μεταξύ του προσωπικού, των οικογενειών και των επαγγελματιών ψυχικής υγείας για την αντιμετώπιση των αναπτυξιακών αναγκών των παιδιών.

Απόψεις των επαγγελματιών ΑΦΠΠΗ και των εκπαιδευτικών φορέων όπως προέκυψαν από τα αποτελέσματα του έργου PBS-ECEC

«Η κοινωνικοσυναισθηματική ανάπτυξη προωθείται όταν όλα τα παιδιά συμμετέχουν στις δραστηριότητες της δομής χωρίς αποκλεισμούς, βρίσκοντας νόημα και χαρά στη συμμετοχή αυτή. Αυτό επιδιώκουμε να επιτύχουμε στο σχολείο μας» (Σ., Ελλάδα)

«Η πολυεπίπεδη προσέγγιση είναι πολύ χρήσιμη για την καθοδήγηση της δράσης» (L., Πορτογαλία) 

«Στο σσχολείο μας ακολουθούμε μια προσέγγιση χωρίς αποκλεισμούς, κατά την οποία οι δραστηριότητες προσαρμόζονται στις ανάγκες κάθε παιδιού. Ακόμα και σε δύσκολες περιπτώσεις, έχουμε ενσωματώσει και εμπλέξει με επιτυχία όλα τα παιδιά με τον καλύτερο δυνατό τρόπο» (Α., Ελλάδα)

«Υποστηρίζω την ενσωμάτωση του ΕΠ-ΠΘΣ στο ευρύτερο εκπαιδευτικό σύστημα ως μέθοδο προώθησης της θετικής συμπεριφοράς και ως ολοκληρωμένη προσέγγιση» (Μ., Κύπρος)  

«Θα ήθελα να τονίσω τη συνοχή μεταξύ αυτού του μοντέλου (ΕΠ-ΠΘΣ) και του ισχύοντος πλαισίου της εκπαίδευσης χωρίς αποκλεισμούς στην Πορτογαλία, το οποίο διευκολύνει την εφαρμογή του» (C., Πορτογαλία)

Τι μπορεί να κάνει την διαφορά στο μέλλον;

Στρατηγική: Προώθηση μιας προσέγγισης χωρίς αποκλεισμούς, βασισμένης σε ένα πολυεπίπεδο σύστημα, στις δομές ΑΦΠΠΗ

Δράσεις

• Υποστήριξη των δομών ΑΦΠΠΗ για την οργάνωση και την εφαρμογή μιας πολυεπίπεδης προσέγγισης- η εφαρμογή εξαρτάται από την ικανότητα οργάνωσης των διαθέσιμων ενισχύσεων σε ένα πολυεπίπεδο σύστημα, το οποίο καλύπτει διάφορες ικανότητες και ανάγκες.
• Παροχή συνεχούς επαγγελματικής ανάπτυξης και κατάρτισης σε όλους τους επαγγελματίες της δομήες ΑΦΠΠΗ, ώστε να κατανοήσουν την έννοια της προσέγγισης χωρίς αποκλεισμούς και τις πρακτικές διαδικασίες και διαδικασίες για την εφαρμογή της, με τη συμμετοχή εκπαιδευτών.
• Προτιμήστε μια σταδιακή εφαρμογή: ξεκινήστε με μικρά βήματα για να μπορέσετε να διαχειριστείτε καλύτερα την εφαρμογή του πολυεπίπεδου συστήματος υποστήριξης. Με αυτόν τον τρόπο, το προσωπικό μπορεί να αποφύγει το αίσθημα της υπερφόρτωσης και να επικεντρωθεί καλύτερα στην αποτελεσματική ενσωμάτωση κάθε βαθμίδας. Επιπλέον, η ανατροφοδότηση μπορεί να ενσωματωθεί στις επόμενες φάσεις, οδηγώντας σε συνεχείς βελτιώσεις.
• Καθιέρωση συνεργατικής προσέγγισης με τη συμμετοχή ομάδων ΑΦΠΠΗ, οικογενειών, ειδικών, υπηρεσιών ψυχικής υγείας, κοινοτικών φορέων και φορέων χάραξης πολιτικής στο σχεδιασμό και την εφαρμογή ενός πολυεπίπεδου συστήματος υποστήριξης.

Στρατηγική: Ανάπτυξη και εφαρμογή πολιτικών χωρίς αποκλεισμούς με βάση μια πολυεπίπεδη προσέγγιση

Δράσεις

• Διασφάλιση ότι οι πολιτικές ενημερώνονται από την έρευνα, τις βέλτιστες πρακτικές και τις τεκμηριωμένες στρατηγικές στην εκπαίδευση της πρώιμης παιδικής ηλικίας.
• Εφαρμόστε ένα σύστημα συνεχούς παρακολούθησης και αξιολόγησης για την εκτίμηση της αποτελεσματικότητας των πολιτικών χωρίς αποκλεισμούς και επικαιροποιήστε τις τακτικά για να διασφαλίσετε ότι παραμένουν αποτελεσματικές.
• Παροχή χρηματοδότησης για τη στήριξη της εφαρμογής πολυεπίπεδων συστημάτων σε όλες τις εκπαιδευτικές πορείες των παιδιών.
• Διασφάλιση ότι οι δομές ΑΦΠΠΗ και τα σχολικά συστήματα προσαρμόζουν το πολυεπίπεδο σύστημα υποστήριξης στα μοναδικά τους περιβάλλοντα, διασφαλίζοντας ότι εντάσσονται στις υφιστάμενες δομές και διαδικασίες τους- για παράδειγμα, οι δομές ΑΦΠΠΗ θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να δίνουν προτεραιότητα σε πτυχές που ευθυγραμμίζονται με τις συγκεκριμένες ανάγκες και περιστάσεις τους.
• Κατανοήστε ότι η σταδιακή, συνεπής και σε βάθος εφαρμογή αυξάνει την πιθανότητα βιωσιμότητας του πολυεπίπεδου συστήματος εντός της δομής ή του συστήματος.
• Συμμετοχή σχολικών ψυχολόγων και άλλων ειδικών που εργάζονται άμεσα με εκπαιδευτικούς και άλλους επαγγελματίες της ΑΦΠΠΗ για την ισότητα.

Ποια είναι τα αναμενόμενα οφέλη και ο αντίκτυπος;

1. Τα παιδιά επωφελούνται περισσότερο από τη δημιουργία θετικών πλαισίων, όπου εφαρμόζονται εκπαιδευτικές πρακτικές υψηλής ποιότητας και υπάρχει υποστήριξη για την αντιμετώπιση των αναγκών τους. Τα δυνητικά θετικά αποτελέσματα προκύπτουν από την αντιμετώπιση των κοινωνικών, συμπεριφορικών και συναισθηματικών ανισοτήτων μεταξύ των παιδιών, διασφαλίζοντας ότι όλα τα παιδιά, ανεξάρτητα από το υπόβαθρό τους, λαμβάνουν την κατάλληλη υποστήριξη.
2. Η δημιουργία μιας πιο θετικής σχολικής κουλτούρας μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη ικανοποίηση των εκπαιδευτικών, σε βελτίωση της ευημερίας των παιδιών, σε μια πιο συνεκτική σχολική κοινότητα και σε μια κοινωνία χωρίς αποκλεισμούς.
3. Η πολυεπίπεδη υποστήριξη διασφαλίζει ότι οι προσδοκίες συμπεριφοράς είναι σαφείς και συνεπείς σε όλες τις δομές της ΑΦΠΠΗ, προωθώντας ένα θετικό και προβλέψιμο περιβάλλον.
4. Η δομή ΑΦΠΠΗ επωφελείται από μια σαφή οργάνωση των δραστηριοτήτων, των καθηκόντων και των αρμοδιοτήτων για την αντιμετώπιση των αναπτυξιακών αναγκών και των προκλητικών συμπεριφορών.
5. Η υψηλής ποιότητας εκπαιδευτική υποστήριξη που παρέχεται στην καθολική βαθμίδα τείνει να μειώνει τον αριθμό των παιδιών που χρειάζονται πρόσθετη υποστήριξη.
6. Το μοντέλο της πυραμίδας, που καθοδηγεί τις προσπάθειες και τις δράσεις των ομάδων για την αντιμετώπιση των αναγκών των παιδιών, επιτρέπει την καλύτερη οργάνωση και διαχείριση των διαθέσιμων πόρων. Η ενοποίηση των υπηρεσιών επιτρέπει μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση που ωφελεί τα παιδιά, τους επαγγελματίες και τις οικογένειες. Υπάρχουν μεγάλες δυνατότητες για βελτιωμένα μαθησιακά αποτελέσματα και ένα πιο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό περιβάλλον.
7. Οι διαδικασίες αξιολόγησης και λήψης αποφάσεων με βάση τα δεδομένα βοηθούν στην παρακολούθηση του τι συμβαίνει στις δομές και τα συστήματα ΑΦΠΠΗ, των αναγκών και των δυσκολιών τους, καθώς και των επιτυχιών τους.

Προτεινόμενες πρακτικές

Η ένταξη αφορά όλο το σχολείο

Η ηγετική ομάδα μιας δομής ΑΦΠΠΗ οργάνωσε όλη την απαιτούμενη υποστήριξη, χρησιμοποιώντας μια προσέγγιση πολυεπίπεδων συστημάτων χωρίς αποκλεισμούς, για ένα παιδί με διαταραχή του φάσματος του αυτισμού που φοιτούσε σε μια από τις τάξεις του. Το παιδί συμμετείχε σε όλες τις δραστηριότητες της τάξης, στις οποίες είχε την ευκαιρία να μάθει νέες δεξιότητες και να αλληλεπιδράσει με συνομηλίκους. Οι δραστηριότητες αυτές περιλάμβαναν καθημερινές δραστηριότητες όπως το παιχνίδι, η αφήγηση παραμυθιών και η ζωγραφική, καθώς και εκείνες που σχετίζονται ειδικά με την κοινωνικοσυναισθηματική μάθηση και την εφαρμογή του ΕΠ-ΠΘΣ (π.χ. εκπαίδευση μιας νέας δεξιότητας, όπως ο έλεγχος του τόνου της φωνής και η χρήση της νοηματικής γλώσσας για τη μεταφορά ιδεών μεταξύ παιδιών και ενηλίκων). Επειδή ορισμένες πρακτικές του ΕΠ-ΠΘΣ περιλαμβάνουν τη χρήση οπτικών πληροφοριών (εικόνες, χειρονομίες, σχέδια, σημάδια, αντικείμενα/παιχνίδια), αυτό συμβάλλει επίσης στο να αισθάνεται το παιδί ασφαλές και να συμπεριλαμβάνεται στην καθημερινή ζωή του πλαισίου ΑΦΠΠΗ, μια πρακτική που ωφελεί όλα τα παιδιά. Επιπλέον, η πολύ προσεκτική προετοιμασία των ρουτινών και των μεταβάσεων εντός της ομάδας των παιδιών ήταν χρήσιμη για την αντιμετώπιση τυχόν άγχους ή απογοήτευσης που θα μπορούσε να προκύψει. Όλοι οι επαγγελματίες στο χώρο της ΑΦΠΠΗ έλαβαν εκπαίδευση ή ενημερώθηκαν για τους καλύτερους τρόπους ένταξης του παιδιού στις ρουτίνες του χώρου της ΑΦΠΠΗ. Επιπλέον, ένας ενήλικας παρακολουθούσε συνεχώς τη συμπεριφορά του παιδιού και παρείχε τα απαραίτητα συνθήματα για να καθοδηγήσει τη συμμετοχή του παιδιού στις δραστηριότητες. Όλοι στην τάξη (τόσο οι εκπαιδευτικοί όσο και τα παιδιά) γνώριζαν ήδη τα σημάδια που έδειχναν πότε το παιδί ένιωθε άγχος ή απογοήτευση και είχαν στρατηγικές για να το βοηθήσουν να αντιμετωπίσει τα συναισθήματά του εκείνες τις στιγμές (π.χ. να παίξει με το αγαπημένο του παιχνίδι). Το παιδί λάμβανε πρόσθετη υποστήριξη από εξειδικευμένους επαγγελματίες, η οποία καθοδηγούσε επίσης την παρέμβαση των εκπαιδευτικών και του βοηθητικού προσωπικού στο χώρο της δομής ΑΦΠΠΗ, καθώς και των γονέων στο σπίτι. Η ροή πληροφοριών μεταξύ της οικογένειας και του σχολείου ήταν πολύ αποτελεσματική και βασιζόταν στην εμπιστοσύνη. Αυτά τα συστήματα που τέθηκαν σε εφαρμογή διαχειριζόταν ο παιδαγωγικός διευθυντής, ο οποίος φρόντιζε να αλληλοσυμπληρώνονται και όλο το σχολείο να εργάζεται για την ενταξιακή εκπαίδευση του παιδιού, καθώς και των συνομηλίκων του.  

Πολιτικές προς την κατεύθυνση της ένταξης

Η οικοδόμηση ενός εκπαιδευτικού συστήματος χωρίς αποκλεισμούς προϋποθέτει την οργάνωση δίκαιης υποστήριξης. Αρκετές χώρες έχουν εφαρμόσει, σε εθνικό ή τοπικό επίπεδο, τις γενικές αρχές των πολυεπίπεδων συστημάτων υποστήριξης (π.χ. Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, Καναδάς, Φινλανδία και άλλες). Το 2018, η Πορτογαλική κυβέρνηση έδωσε εντολή για την εφαρμογή πολυεπίπεδων συστημάτων υποστήριξης σε όλα τα δημόσια σχολεία. Μια επίσημη εντολή για την εφαρμογή τέτοιων πρακτικών σε όλα τα σχολεία με επαρκή υποστήριξη και χρηματοδότηση ευνοεί την οικοδόμηση εκπαιδευτικών συστημάτων που απαντούν αποτελεσματικά στις ανάγκες όλων των παιδιών. Ελλείψει επίσημης εντολής για την ενσωμάτωση τέτοιων πολυεπίπεδων συστημάτων, οι προσχολικές δομές θα πρέπει να εξετάσουν την οργάνωση των διαθέσιμων ενισχύσεων σε πολυεπίπεδη μορφή. Στην περίπτωση των δομών ΑΦΠΠΗ, η προσέγγιση ΕΠ-ΠΘΣ έχει ιδιαίτερη σημασία, λόγω του κεντρικού ρόλου του μοντέλου της πυραμίδας και της ισότητας στην προώθηση της κοινωνικοσυναισθηματικής ανάπτυξης των παιδιών. 

Υποστηρικτικά στοιχεία και πηγές

Βασικές πηγές

Αξιολόγηση αναγκών σε τέσσερις χώρες 

Krousorati, K., Grammatikopoulos, V., Agathokleous, A., Michaelidou, V., Szproch, A., O’Brien, M., Barros, S., Araújo, S., Santos, M., & Sousa, M. (2023). PBS–ECEC transnational consolidated report: Research findings for developing the guide on Positive Behaviour Support in early childhood

education and care.  https://PBS–ECEC.eu/wp–content/uploads/documents/PBS–ECEC_NeedsAssessment_Consolidated_report_EN.pdf   

Οδηγός για τη χρήση του PW-PBS στο ECEC

Krousorati, K., Grammatikopoulos, V., Agathokleous, A., Michaelidou, V., Szproch, A., O’Brien, M., Araújo, S., Santos, M., Sousa, M., & Barros, S. (2023). PBS–ECEC guide on Positive

Behaviour Support in early childhood and care in European countries. https://PBS– ECEC.eu/wp–content/uploads/outputs/PBS–ECEC_Guide_EN.pdf  

Διαδικτυακές ενότητες PBS-ECEC

PBS–ECEC Consortium (n.d.). Implementing Positive Behaviour Support in early childhood education and care [MOOC]. https://PBS–ECEC.ese.ipp.pt/login/index.php

Μελέτη εκτίμησης επιπτώσεων & συστάσεις

Szproch, A., O’Brien, M., Araújo, A., Santos, M., Oliveira, V., Barros, S., Otero-Mayer, A., Michaelidou, V., Agathokleous, A., Krousorati, K., & Grammatikopoulos, V. (2023). Report of the PBS–ECEC impact assessment study and practice recommendations. Result 3: Transnational Report.  https://PBS– ECEC.eu/wp–content/uploads/2023/10/PBS–ECEC_R3_Consolidated–Report–Final.pdf

Πρόσθετοι πόροι

Boavida, T. (2019, February 20). Moving on from special education… The Portuguese new legislation on inclusive education. Early Years Blog. http://earlyyearsblog.eu/moving–on–from–special–educationthe–portuguese–new–legislation–on–inclusive–education/

Choi, J. H., McCart, A. B., & Sailor, W. (2020). Reshaping educational systems to realize the promise of inclusive education. Forum for International Research in Education, 6(1), 8-23.

https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1241233.pdf   

Michael, D., Goutas, T., Tsigilis, N., Michaelidou, V., Gregoriadis, A., Charalambous, V., & Vrasidas, C. (2023). Effects of the universal Positive Behavioral Interventions and Supports on collective teacher efficacy. Psychology in the Schools, 60, 3188–3205. https://doi.org/10.1002/pits.22919     

Sailor, W., McCart, A. B., & Choi, J. H. (2018). Reconceptualizing inclusive education through multitiered system of support. Inclusion, 6(1), 3-18. https://doi.org/10.1352/2326–6988–6.1.3      

Silva, I. L., Lourdes, L. M., & Rosa, M. M. (2016.)  Orientações Curriculares para a Educação PréEscolar. [Curricular Guidelines for Preschool Education] Ministério da Educação/Direção-Geral da Educação (DGE). http://www.dge.mec.pt/ocepe/index.php/node/1